हरियाणात मुले लग्नासाठी वधू खरेदी करून आणतात, नंतर वधू सर्वस्व लुटून पळून जातात

हिस्सार - हरियाणाच्या जिंद जिल्ह्यातील पीलू खेडा गावातील स्त्री-पुरुष आता त्यांच्या आवडत्या गोड दुधाचा चहा पीत नाहीत. चहावर बहिष्कार सुरू झाला जेव्हा वेद सिंग आणि त्याच्या कुटुंबाला त्याच्या पळून गेलेल्या सुनेने चहामधून गुंगीचे औषध दिले. त्यानंतर सून  सर्व पैसा अडका घेऊन पळून जातानाच रंगेहाथ पकडली गेली.

हरियाणा राज्यात मुलींचा जन्मदर अत्यंत कमी आहे. या राज्यातील मुलांना लग्नासाठी मुलीही मिळत नाहीत. त्याला कारण लग्नानंतर मुलींना मिळणारी वागणूक. त्यामुळे लग्नासाठी इच्छुक असलेल्या तरुणांनी भारताच्या इतर भागांतून 'वधू विकत' घेण्यास सुरुवात केली आहे. बिहार, झारखंड, पश्चिम बंगाल, उत्तर प्रदेश आणि अगदी केरळमधील गरीब कुटुंबातील तरुण मुलींना 10,000 रुपयांपेक्षा कमी किमतीत विकत घेतले जाते.

पण आता फासे उलटले आहेत. दलालांनी विकत घेतलेल्या नववधू लग्नासाठी आसुसलेल्या हरयाणवी पुरुषांना लक्ष्य करत आहेत. ती लग्नाच्या फंदात पडते, लाजाळू वधूची भूमिका करते, कर्तव्यदक्ष सून बनते, पतीची आज्ञा पाळते आणि मग बम! सगळे पैसे घेऊन ती पळून जाते.

ही एक लुटण्याची पद्धत आहे. काहीजण टोळ्यांमध्ये काम करतात, तर काही एकटेच करतात. बहुतेक वधू 19 ते 21 वर्षांच्या आहेत, परंतु काही मोठ्या आहेत, जसे की गीता. वेद सिंगची 26 वर्षांची सून.

वेद सिंग, त्यांची पत्नी खुजानी (वय ७८) आणि त्यांचा मुलगा सुरेश (वय ४५) यांना एका लुटेरी वधूपासून वाचवण्यात यश आल्याने त्यांना दिलासा मिळाला आहे. 9 फेब्रुवारी रोजी, त्यांची नवीन सून गीता हिने अत्यंत आदराने तयार केलेला चहा प्यायल्यानंतर त्यांचे भान हरपले. मात्र सोन्याचा हार, बांगड्या, कानातले असे इतर दागिने घेऊन ती पळून जाण्यापूर्वीच गावकऱ्यांनी पोलिसांना बोलावून तिला रंगेहाथ पकडले. तिला रोख रक्कम घेऊन पळून जायचे होते पण गीताला अटक करण्यात आली. त्यांच्या अनुभवाने चहाची चव आंबट झाली आहे.

शुक्रवारी सकाळी थंडीच्या दिवशी, पीलू खेडा गावात दैनंदिन जीवनाला सुरुवात होते. सुमारे 700 घरे असलेले हे एक छोटेसे गाव आहे. पुरुष सर्पिल गल्लीतून खते घेऊन शेताकडे जातात. स्त्रिया झाडाला बांधलेल्या गाई-म्हशींना चारा देतात. पण ते आता कामाच्या शेवटी किंवा ब्रेकच्या वेळी गरम गोड चहा पिण्यासाठी जमत नाहीत.

कारण त्यांच्या शेजारी वेद सिंग यांच्यासोबत घडलेल्या शोकांतिकेचे हे सामूहिक कारण आहे आणि त्यांच्यापैकी कुणासोबतही घडू शकते ही भीती आहे. पीलू खेडा गावातील किमान डझनभर कुटुंबांनी इतर राज्यातील मुलींशी लग्ने केली आहेत. तासाभराच्या अंतरावर असलेल्या मायार गावात एकाच वेळी तीन कुटुंबांना त्यांच्या नववधूंकडून लुटण्यात आले आहे.

वेद सिंग कधी-कधी पत्नीला त्यांच्या पक्क्या घराच्या दिवाणखान्यात विश्रांती घेताना पाहतो. ती अद्याप विषबाधा झालेल्या चहातून सावरलेली नाही आणि गीताने पेयात काय मिसळले हे पोलिस अद्याप ठरवू शकलेले नाहीत.

नवविवाहित जोडप्याचे अभिनंदन करण्यासाठी जेव्हा पाहुणे घरी येतात तेव्हा गीता त्यांचे पारंपरिक आल्याच्या दुधाच्या चहाने स्वागत करते. तो म्हणाला, 'गीता आठवडाभर आमच्याकडे राहिली. आम्ही खूप आनंदी होतो की आमचे कुटुंब शेवटी पूर्ण झाले. पण हा आनंद काही दिवसांचा होता.

वास्तविक गीता उत्तर प्रदेशची रहिवासी होती तिचे खरे नाव मीना आहे. तपासा दरम्यान पोलिसांना समजले की, मीनाची आई असल्याचा दावा करणारी महिला तिची सासू आहे. या घोटाळ्यात दलालही सहभागी असण्याची शक्यता आहे.

 मीनाच्या काळजीपूर्वक रचलेल्या उपनामामागील लपलेले थर पोलिसांनी शोधून काढले आहेत. तिचे नुसते लग्न तर झालेच नाही, तर तिला तीन मुलेही आहेत. लुटारू वधूंच्या एका मोठ्या टोळीची ती प्रमुख सदस्य होती. ज्याची सुरुवात तिने आपल्या पतीच्या आशीर्वादाने आणि सासू-सासऱ्यांच्या मदतीने केली.

सुरेशसाठी हे त्याचे दुसरे लग्न होते आणि 'गीता' एक आदर्श नववधू दिसत होती जी आपले घर स्वच्छ करेल, चहा बनवेल, जेवण बनवेल आणि मुलांना जन्म देईल. 3 फेब्रुवारी रोजी त्यांच्या घरी एका छोट्याशा सोहळ्यात त्यांचे लग्न झाले.

खुजानी यांनी परिसरातील सर्वांना मिठाईचे वाटप केले. सुरेशने 20 वर्षांचा असताना पहिले लग्न केले, परंतु हे नाते अल्पकाळ टिकले. 12 वर्षांच्या कोर्ट केसनंतर दोघे वेगळे झाल्यामुळे सुरेश पुन्हा एकटा पडला. आता तो 32 वर्षांचा झाला होता आणि पिलू खेडा किंवा आजूबाजूच्या गावात फक्त काही तरुण होते तर लग्नासाठी मुलीही फारशा नव्हत्या.

2011 च्या जनगणनेच्या अहवालातील डेटा दर्शवितो की हरियाणातील लिंग गुणोत्तर हे 1000 पुरुषांमागे 879 स्त्रिया आहे, जे 940 च्या राष्ट्रीय सरासरीपेक्षा खूपच कमी आहे. 'बेटी बचाओ बेटी पढाओ'सारख्या सरकारी उपक्रमांचा काहीसा परिणाम झाला आहे. 2022 च्या लिंग गुणोत्तर (SRB) डेटानुसार, हरियाणामध्ये 1,000 पुरुषांमागे 917 स्त्रिया आहेत. पण सर्वत्र सारखेच नाही. हरियाणाच्या 22 पैकी पाच जिल्ह्यांमध्ये - हिसार, रेवाडी, कुरुक्षेत्र, फरिदाबाद आणि कर्नाल - 2021 च्या तुलनेत SRB मध्ये घट झाली आहे.

या वर्षी जानेवारीमध्ये जेव्हा डेटा जाहीर झाला तेव्हा 'बेटी बचाओ' कार्यक्रमाचा भाग असलेल्या एका अधिकाऱ्याने सांगितले की, "सर्वात वाईट कामगिरी करणाऱ्या चार जिल्ह्यांमध्ये काहीतरी गडबड आहे."

सुरेशला स्वत:साठी वधू सापडली नाही, तेव्हा इतर राज्यांतून वधू आणणाऱ्या गावकऱ्यांनी त्याला हा मार्ग पत्करावा, असे सुचवले. सुरेशने एका दलालाशी संपर्क साधला - आणि 'गीता' त्याच्या आयुष्यात आली. ती खुजानीकडून हरियाणवी भाषा शिकायची आणि पदर कायम ठेवायची.

मुलाच्या भावना व्यक्त करताना खुजानी म्हणाल्या, 'तिने मला आणि माझ्या पतीला काम करू दिले नाही. ती स्वयंपाक करते, चहा बनवते आणि घर सांभाळते. आम्हाला धन्य वाटले.

 वैवाहिक जीवनाचा पहिला आठवडा संपत आला असताना, गीता (मीना) ने तिच्या सासरच्या मंडळींना सांगितले की तिची 'आई' आणि भाऊ तिला भेटायला येत आहेत. 9 फेब्रुवारी रोजी रात्री उशिरा ते येणार होते. पण त्यांची मुलगी मोनिकाला वाटले की काहीतरी गडबड आहे. त्या दिवशी संध्याकाळी जेवण तयार करून झाल्यावर, पाहुणे येण्याची वाट पाहत गीताने सर्वांना चहा प्यायला सांगितले. मोनिकाने नकार देत शेजाऱ्याला भेटण्यासाठी घर सोडले.

अर्ध्या तासानंतर वेद सिंग, खुजानी आणि सुरेश हे तिघेही बेशुद्ध पडले. गीताची खरी सासू आणि भाऊ तिच्या फोनची वाट पाहत होते. दोघेही एकत्र पोहोचले आणि सर्व सोने, रोख रक्कम व कपाटातील दागिने गोळा करू लागले.

पण ते पळून जाण्याआधीच, मोनिका घरी परतली, काहीतरी गडबड असल्याचे लक्षात आल्याने तीने मदतीसाठी आरडा ओरडा केला. गावकरी गोळा झाले त्यांनी गीताची सासू, ज्याची नंतर ओमवती म्हणून ओळख झाली, तिलाही पकडले, पण तिचा 'भाऊ' पळून जाण्यात यशस्वी झाला. नंतर तिला पोलिसांच्या ताब्यात देण्यात आले.

अशाच आणखीही काही घटना थोड्या फार फरकाने हरयाणामध्ये घडल्या आहेत.

हरियाणात नववधू किंवा त्यांची कमतरता मतांशी जोडली जाते. निवडणूक प्रचारादरम्यान अविवाहित, 'वृद्ध' पुरुषांना मुलींचे वचन देणे राजकारण्यांचे सामान्य आहे.

2014 च्या विधानसभा निवडणुकीपूर्वी भाजप हरियाणा अध्यक्ष ओपी धनखर यांनी तरुणांना बिहारमधून वधू आणण्याचे आश्वासन दिले होते.

जींदच्या नरवाना येथे किसान महासंमेलनाला संबोधित करताना धनखर म्हणाले, "भाजपला बळ देणे म्हणजे अनेक गावांमध्ये वधूशिवाय फिरणाऱ्या तरुणांना वधू मिळेल."

हरियाणाचे मुख्यमंत्री मनोहर लाल खट्टर यांनी 2019 मध्ये कलम 370 रद्द केल्यानंतर वादाला तोंड फोडले होते, 'आता काही लोक म्हणतात, काश्मीर खुले आहे, त्यांना (वधू) तेथून आणले जातील.'

मात्र, जेव्हा नववधू लुटतात तेव्हा हे सरकार त्यांची दखल घेत नाही, याचे लोकांना दुःख आहे.

हरियाणातील खापांची इच्छा आहे की सरकारने इतर राज्यांतून वधू आणण्याची प्रक्रिया सुलभ करावी. कंडेला खाप पंचायतीचे प्रमुख टेक राम कंडेला यांना हरियाणातील नसलेल्या प्रत्येक वधूची पोलिस पडताळणी हवी आहे.

हरियाणातील कुटुंबे उद्ध्वस्त आणि लुटली जात असतानाही, आपल्या मुलांसाठी बायका शोधणे थांबवलेले नाही. राज्यात महिलांची संख्या कमी असल्याने आणि जातिभेदामुळे, विशेषत: जाट समाजातील पुरुषांकडे मर्यादित पर्याय आहेत. हरियाणात अविवाहित असण्याचा दर्जा पुरुषाच्या अभिमानाला धक्का देतो.